In het kinderleven komen vele verliezen voorbij. Je verliest je knuffel, je verhuist, je verandert van school, je ouders gaan scheiden of een dierbaar iemand overlijdt.
Als ouder wil je je kind daar zo goed mogelijk in ondersteunen, maar hoe? In dit blog leg ik uit wat je kunt verwachten als je kind rouwt en hoe je daar als ouder, of wellicht andere omstander zo goed mogelijk mee om kunt gaan.
Wat is rouwen eigenlijk?
Rouwen is een reactie die ontstaat op een ingrijpend verlies. Je zou ook kunnen zeggen rouwen is het ervaren van die gevoelens die ontstaan omdat je iets verloren bent. Hoe erg die gevoelens zijn, is helemaal afhankelijk van wie of wat er verloren is gegaan. Daarnaast is van belang hoe de band daarmee was en de wijze waarop het verlies heeft plaatsgevonden én hoe de directe omgeving omgaat met die rouw.
Rouwen kinderen meteen?
Als een verlies plaatsvindt zien we dat kinderen vaak pas gaan rouwen als het thuis weer veilig is. Wanneer bijvoorbeeld een ouder overlijdt, dan brengt dit dermate veel onveiligheid met zich mee dat het kind wacht tot hij het gevoel heeft dat het thuis weer veilig is en dat mama of papa hem kan opvangen in zijn verdriet alvorens hij kan rouwen. Indien een verlies zich buiten het eigen huis plaatsvindt ligt dat anders. Als voorbeeld: stel er gaat een vriendje uit de klas verhuizen dan zal het kind direct een reactie van rouw kunnen laten zien.
Stel dat een verlies in het kerngezin plaatsvindt, dan stellen kinderen hun rouw vaak uit. Dit maakt dat wij vaak in eerste instantie weinig zien bij kinderen als er een dergelijk verlies plaatsvindt. Misschien in de eerste 2 a 3 weken, maar daarna merk je niet veel meer bij het kind. Het komt vaak voor dat als de ouder na anderhalf jaar weer een klein beetje opkrabbelt, het kind begint te rouwen en dan snapt niemand wat er aan de hand is.
Hoe rouwen kinderen?
Kinderen kunnen niet lang verdrietig zijn. Zij hebben de natuurlijke neiging om al gauw op zoek te gaan naar iets waar ze weer blij van worden. We horen dan ook vaak dat men zegt: “kinderen rouwen in stukjes” en misschien is dat wel een mooie omschrijving. Het bekende voorbeeld is dat als een kind de melding krijgt dat papa dood is gegaan, hij even heel verdrietig wordt, maar dan al gauw zegt “okay, ik ga buitenspelen”. Niemand begrijpt dan hoe dat kan. Of dat kinderen op de begrafenis verstoppertje gaan spelen. Vaak hoor ik van kinderen dat de begrafenis als een feestje voelt met name tijdens de condoleance.. Zo kan het ook voorkomen dat je kind heel verdrietig is en jij als ouder er ‘eens goed voor gaat zitten’, maar na vijf minuten droogt je kind zijn tranen, springt op en zegt “ik ga playstationen”.
Hoe ouder je kind, des te langer ze in contact kunnen blijven met dat verdrietige gevoel.
Wat hebben kinderen nodig?
Allereerst hebben kinderen informatie nodig over wat er is gebeurd. Wij als volwassenen proberen ook de onderste steen boven te krijgen als we worden geconfronteerd met een verlies. We hebben informatie nodig om zaken te kunnen begrijpen. Bij het kunnen begrijpen hoort ook dat we kunnen zien dat het verlies heeft plaatsgevonden. Voor kinderen, en ook volwassenen,is het dan ook belangrijk dat zij, als het om een overlijden gaat, de overledene kunnen zien. Of als ouders gaan scheiden, dat het kind de nieuwe woning van mama of papa ziet zodat ze echt kunnen zien dat het waar is. Bij een overlijden vinden we het lastig om een kind te confronteren met een dood lichaam, we zijn bang dat ze er nare beelden aan over houden. Bereid je kind goed voor. Vertel wat hij te zien gaat krijgen door bijvoorbeeld te zeggen:”het is heel stil daar, er branden kaarsen, veel mensen zullen gaan huilen etc.etc “ Mocht je kind er nare beelden aan over houden, zet dan een foto van de overledene neer zoals hij er in het leven uitzag, of kijk filmpjes van de overledene.
Ook meegaan naar een uitvaart helpt bij het besef.
Geef je kind antwoord op de vragen die hij heeft. Antwoord op kind-niveau, maar antwoord wel! Je hoeft niet alle, gruwelijke, details te vertellen. Ook in de maanden die volgen kan je kind dezelfde vragen stellen. Op deze manier checken ze ook of het verhaal nog steeds hetzelfde is. Blijf dezelfde antwoorden geven. De antwoorden kunnen ook weer nieuwe vragen oproepen. Realiseer je dat het kind niet anders is dan de volwassene. Ook kinderen denken over dingen na.
Hoe weet ik of mijn kind stappen maakt in het rouwproces
Kinderen boven de zes jaar hebben tijdsbesef. Dat betekent dat zij na verloop van tijd, als ze echt goed doorhebben dat het verlies echt heeft plaatsgevonden, zij in de verleden tijd zullen praten over datgene wat verloren is gegaan. Als we het weer hebben over de dood, dan horen we kinderen zeggen “mama vond de afwas doen nooit leuk”. Waar ze in eerste instantie in de tegenwoordige tijd nog praten. Overigens geldt dit ook voor volwassenen. Iets anders waar je aan kunt merken of kinderen stappen maken is dat je ziet dat ze soms met het verlies bezig zijn en soms met het ‘nieuwe leven’. Ze gaan als het ware heen en weer. Waarbij we bij kinderen vaak zien dat ze meer in het nieuwe leven zitten dan in het verlies. Dat is kind-eigen. Als een kind alleen maar aan de verlieskant zit, dat zien we wel eens bij pubers, of alleen maar in de herstelkant, de kant van het nieuwe leven, dan kan het verstandig zijn hulp te zoeken om de heen-en-weer beweging weer op gang te brengen.
Hoe lang duurt een rouwproces
Het is moeilijk te zeggen hoe lang een kind zal rouwen. Dit is afhankelijk van veel factoren, waarvan de voornaamste is hoe de omgeving met het kind omgaat. Wordt een kind geholpen om contact te maken met het verlies? Of wordt het kind geholpen om er ver van weg te blijven? Kinderen beginnen bijna nooit uit zichzelf over het verlies en wachten op een uitnodiging van hun omgeving. De omgeving wil echter het kind beschermen en denkt: “we beginnen er maar niet over”. Het effect daarvan is dat het kind niet de gelegenheid krijgt om over het verlies te praten of zijn verdriet te uiten.
Moeten kinderen praten over het verlies
Niet iedereen is een prater. Door maar te blijven zeggen “je moet wel praten over je verlies anders gaat het niet goed” kun je kinderen het idee geven dat ze het niet goed doen. Zoek naar manieren die passen bij het kind. Het ene kind verwerkt de rouw door een explosieve sport te doen, de ander maakt tekeningen, de volgende praat en een veel kleiner kind speelt. Praten is niet zaligmakend.
Kinderen leren van voorbeeldgedrag
Door zelf voor te doen hoe je met een overlijden omgaat, leert je kind het ook. Zoals kinderen alles leren van voorbeeldgedrag. Ze kijken naar hoe de ouders het doen. Dit betekent dus ook dat je als ouder verdrietig mag zijn, want juist daarvan leren kinderen dat je dit mag en dat verdriet ook weer over gaat. Leg vooral als ouder uit waarom je verdrietig bent dan weet het kind dat hij er geen schuld aan heeft. Laat je kind ook weten dat hij niks kan doen waardoor jouw verdriet minder wordt. Dat dit verdriet erbij hoort.
Als je zelf niet zo’n prater bent maar jij gaat bij voorbeeld iedere avond een rondje hardlopen, dan kijkt een kind dat ook af en zul je zien dat hij binnen de kortste keren ook zegt “ik ga een rondje hardlopen”.
Wat kun je doen
Het allerbelangrijkste is om met je hart te luisteren naar het kind. Wat ik daarmee bedoel is het volgende. Een kind die iets moeilijks aan je vertelt, doet direct een beroep op jouw oplossingsgerichtheid. Dat is een natuurlijke neiging die we hebben naar kinderen toe. Het verlies kun je echter niet oplossen. Wat belangrijk is, en daar zijn kinderen niet anders in dan volwassenen, is dat ze gehoord en erkend worden in wat ze voelen. Dat is alleen maar mogelijk als je met je hart luistert. Een kind die zegt “Ik ben zo verdrietig en ik vind het niet eerlijk dat mijn liefste vriendin verhuist naar een ander deel van het land” heeft er niets aan als je zegt “ja wat vervelend he? Maar je moet maar zo denken: je hebt gelukkig nog heel veel andere vriendinnen”.
Wat herkenbaar is, is dat je in het eerste deel van de zin erkenning geeft voor datgene dat het kind vertelt, dan haal je, als het ware adem en kom je met een ongevraagde mening. Het is van belang dit vooral niet te doen. Een kind die zegt “ik mis papa zo”. Is niet geholpen als mama zegt “ja joh, ik ook”. Op zo’n moment denkt het kind weer: oh ja, het moet over mama gaan.
Wat je het beste in dat soort gevallen kunt doen is reageren in de trant van: “oh ja, je mist papa hè? Oh dat is ook echt wel moeilijk hoor”. Of in geval van het verhuizende vriendinnetje “Ja wat is dat naar hè? Je was zo goed bevriend met haar”. Je hebt het gevoel dat je niets doet als je bevestigt, maar je doet in feite alles! Ga maar bij jezelf na. Je wilt eerst erkend worden in je gevoel voordat je op zoek kunt naar een oplossing.
Voor meer tips over hoe om te gaan met kinderen in rouw verwijs ik naar: De Gids over Rouwende Kids: