Moeten uitleggen aan je kind dat mama dood is gegaan is vreselijk en dat is nog een behoorlijke understatement.

Moeten uitleggen dat mama zich heeft gesuïcideerd, of, zoals we dat vaak aan kinderen vertellen “het zelf heeft gedaan” is helemaal ondoenlijk.

Hoe kun je een kind vertellen dat mama niet meer verder wilde terwijl je denkt dat je kind misschien zal denken dat hij niet leuk genoeg was om voor te blijven leven.

In de paniek van het moment zien we dat ouders dan maar niet vertellen dat het om zelfdoding gaat en zeggen dat mama’s hart is gestopt met kloppen. Feitelijk gezien vertel je de waarheid als je zegt dat mama’s hart is gestopt met kloppen, waardoor je later een bruggetje hebt om alsnog de waarheid te vertellen.

Bij de wat oudere kinderen (12+) ligt dat iets anders. Ouders hebben dan vaak wel de moed om de suïcide uit te leggen.

Moet ik eerlijk zijn over suïcide

Ik kan daar alleen maar ‘ja’ op zeggen. Kinderen hebben, net als volwassenen, recht op de waarheid. De waarheid is ook belangrijk voor het kunnen beseffen wat er is gebeurd. Daarnaast is het zo dat kinderen zich serieus genomen voelen als ze de waarheid wordt verteld.

Als allerbelangrijkste factor, en daar had ik misschien mee moeten beginnen, is dat kinderen vertrouwen hebben in hun ouders. Ze vertrouwen erop dat wij ze op de hoogte brengen en eerlijk zijn. Als een ouder zich suïcideert en het kind niet de waarheid van de ouder krijgt te horen, maar later via een ander, dan is het vertrouwen beschaamd en misschien wel voorgoed.

Stel je voor hoe het moet zijn als een kind op het schoolplein, of op straat (want al zou je je best doen dat niemand het weet, er zijn altijd mensen die het weten) tegen het kind zegt “jouw mama heeft het zelf gedaan hè?”. Hierop kan het kind vol overtuiging, stampvoetend en al, zeggen dat dat niet zo is, dat het komt omdat mama de verkeerde pillen heeft gekregen van de dokter, of omdat mama’s hart gewoon gestopt is. Het kind gaat naar huis en vertelt huilend aan papa wat hem verteld is. Waarop papa denkt “dit is het moment” en vertelt dat het kind gelijk had. Ik denk dat wij ons allemaal voor kunnen stellen wat dit betekent voor een kind.

Het komt vaak voor dat een ouder mij belt met het verschrikkelijk bericht dat de partner zich heeft gesuïcideerd en dat aan de kinderen een andere reden is verteld. De vraag is dan vaak: hoe nu verder! Hoe eerder je aan het kind de waarheid vertelt hoe beter, je kunt dan nog goed aanhaken bij dat je het niet eerder hebt verteld omdat je het ‘ook even niet wist’. Het allerbelangrijkste is dat het kind het van jou hoort!

Hoe leg ik zelfdoding uit aan mijn kind

Zoals we dat ook bij andere doodsoorzaken aanraden: leg het zo concreet mogelijk uit. Alle woorden die je gebruikt om er doekjes om te winden maakt het ingewikkeld en zwaar. Je zou als ouder bij voorbeeld het volgende aan je kind kunnen vertellen: “ik moet je iets heel verdrietigs vertellen. Mama is dood”. Dan kun je even wachten, want alleen die boodschap moet al indalen. Waarschijnlijk zal je kind vragen “hoe kan dat?” en dan zou je kunnen antwoorden “mama was heel ziek in haar hoofd en zij wilde niet meer leven, ze heeft toen heeeeel veel pillen genomen en daardoor ging ze dood”, of ““mama was heel ziek in haar hoofd en zij wilde niet meer leven en toen is mama voor de trein gesprongen”, of “toen heeft mama zichzelf opgehangen”, of “toen heeft mama haar polsen doorgesneden daardoor ging ze heel erg bloeden en bloedde ze dood”.

Je kunt daarbij zeggen “Weet je, voor ons is het moeilijk te begrijpen dat mama niet meer wilde leven, wij vinden heel veel dingen leuk en zijn vaak blij. Wat ik heel zeker weet is dat het niets met jou te maken heeft, mama hield heel erg veel van jou”.

Dit laatste is een boodschap die vaak herhaald moet worden. Hoe ouder het kind is en wordt, hoe beter je kunt uitleggen dat zelfs het houden van je kinderen soms niet genoeg is om voor te blijven leven, omdat iemand niet meer goed kan denken en alleen nog maar ‘zwart’ ziet.

Vreselijk om te vertellen, dat begrijp ik echt heel goed. Ik snap heel goed dat ik ‘makkelijk praten’ heb, ik hoef het niet deze boodschap niet te brengen.

Door het op deze manier te vertellen is het duidelijk en open en laat je het kind merken dat het kan komen met zijn vragen. Je hoeft niet alle details te vertellen, kijk wat passend is bij het kind.

Er zullen veel mensen over de vloer komen en er zal veel onrust zijn. Kijk of je als ouder na een paar uur de tijd hebt om even rustig met je kind te gaan zitten en te vragen of hij je na kan vertellen wat je hebt verteld. Zo check je of hij de juiste informatie heeft onthouden en kun je eventueel nog bijsturen.

Ik ben zo bang dat mijn kind het zelf gaat proberen

Een angst die ik van veel ouders hoor en die vaak een reden is waarom ze liever niet de waarheid vertellen. Je kunt heel goed aan je kind uitleggen dat hij dit echt nooit, nooit zelf moet proberen, omdat je dan echt meteen dood bent.

Ik heb in mijn 20 jaar ervaring al heel veel gezinnen begeleid en ik heb in al die jaren slechts van 1 moeder teruggehoord dat ze haar zoontje een keer ‘betrapt’ had dat hij ook een touw om zijn nek deed, gewoon ‘om te voelen’. En dat is ook heel begrijpelijk dat kinderen dat proberen. Wij willen zelf waarschijnlijk ook weten hoe het voelt. Dat kinderen dingen uitproberen kunnen we niet voorkomen, ook niet door de waarheid bij ze weg te houden. We kunnen wel heel goed de gevolgen met ze bespreken.

Wat moet de school als een ouder zich suïcideert

Scholen willen heel graag kinderen en ouders goed opvangen na een overlijden. Niet alleen het betreffende gezin, maar ook klasgenoten en andere kinderen in de school.

Als het om zelfdoding gaat, dan komt hier een extra dimensie bij kijken en blijken scholen het vaak moeilijk te vinden welke informatie ze kunnen geven. Ik ben de afgelopen jaren bij veel scholen betrokken geweest waar suïcide is voorgekomen (helaas). Scholen zoeken naar een vorm om de informatie zo goed mogelijk te brengen.

Het is altijd van belang dat eerst de ouders worden geïnformeerd, zodat zij er zelf voor kunnen kiezen of zij het zelf aan hun kind willen vertellen (meestal wel) of dat ze willen dat de kinderen het van de leerkracht horen. Het heeft de voorkeur als de ouder het zijn eigen kind vertelt omdat de ouder precies weet wat het kind heeft meegemaakt en het kind daarin kan opvangen.

Ter voorbereiding op het vertellen in de klas

Vraag aan het betreffende gezin welke informatie je mag geven. Als het gezin niet wil dat de suïcide verteld wordt kijk dan of het mogelijk is uit te leggen dat de informatie toch wel tot de kinderen zal komen en dat dit tot verwarring en speculaties kan leiden. Waarbij wij altijd zeggen “fantasie is erger dan de werkelijkheid”. Daarnaast is het niet steunend voor het betreffende kind als de waarheid niet bekend is.

Meestal vindt de ouder het geen probleem dat het verteld wordt.

Informeer of het kind erbij wil zijn als het aan de klas wordt verteld. Zo ja, wil het kind het zelf vertellen? Moet de juf/meester het doen? Wil het kind dan op schoot zitten?

Dan kan de school de informatie opstellen voor de ouders van de groep van het betreffende kind of kinderen. Hoeveel groepen je informeert is vaak afhankelijk van hoe actief de betrokken ouder was.Voor ouders van de andere groepen kan in een nieuwsbrief een algemene mededeling komen dat de moeder van …. is overleden en dat dit heel verdrietig is.

Leg in de informatie aan de ouders uit (dat kan per brief of eventueel organiseer je een bijeenkomst) wat er is gebeurd en hoe je het de klas gaat vertellen en hoe de dag eruit zal gaan zien. Bij voorbeeld:

Bij binnenkomst zullen wij in het kringgesprek het volgende gaan vertellen (zie ‘hoe vertel ik het de klas’). Daarna geven wij de kinderen de gelegenheid met hun vragen te komen. Vervolgens zullen wij iets gaan maken als troost voor (naam van het getroffen kind). Daarna gaan we voor een korte pauze naar buiten en vervolgens pakken we het werken in de klas weer op en gaan we verder met de les. Aan het eind van de dag zullen wij kort met de klas in gesprek gaan om te kijken of er nog vragen zijn. De komende dagen zullen wij iedere ochtend daarmee starten.

Hoe vertel ik het de klas

Ook voor de leerkracht geldt: breng de informatie zo concreet mogelijk.

“Zoals jullie misschien van jullie ouders hebben gehoord, is de moeder van Johan gisteren overleden. Jullie hebben misschien ook gehoord dat Johans moeder voor de trein is gesprongen (of welke informatie dan ook). Dat noemen we met een duur woord suïcide, of zelfdoding en sommige mensen noemen het zelfmoord. Dat is vaak heel moeilijk te begrijpen omdat wij het allemaal heel leuk vinden om te leven. Heel soms komt het voor dat iemand heel ziek in zijn hoofd is en het leven niet meer leuk kan vinden en op die manier niet meer verder wil.”

Dan kun je het stil laten worden en dan gaan kinderen vanzelf vragen.

Als je als leerkracht niet weet of je bepaalde informatie mag geven, dan kun je altijd vertellen aan de klas dat je dat niet weet en dat je dit gaat vragen en dat als je wel het antwoord weet, je het ze de volgende dag zal vertellen. Mocht je het antwoord niet mogen geven dan kun je zeggen “de vader van Johan wil dat liever niet vertellen”.

Als ik zelf deze gesprekken doe met groepen dan vraag ik ook altijd “wie is er nu bang dat dit ook bij hem thuis kan gebeuren? Dat zijn mama of papa ook doodgaat?” Dan komen er vaak veel vingers. Als het een gecombineerde bijeenkomst met ouders is, dan zien de ouders ook meteen dat hun kind daarmee zit en kunnen ze het er (eventueel later) over hebben. Zo niet dan raad ik de kinderen aan om dit vooral thuis te vragen aan papa of mama.

Zoals in de informatie aan ouders aangegeven, kun je vervolgens met de klas iets gaan maken voor het getroffen kind (in dit voorbeeld Johan). Een troostdoos, of kinderen maken een kaart voor Johan, of een troostboom, het maakt niet uit, het gaat erom dat het getroffen kind merkt dat de kinderen in de klas er voor hem zijn.

Daarna is het buitenspelen. Uit de (zware) sfeer komen. Na het buitenspelen wordt de ‘normale’ les weer opgepakt. Het is fijn om aan het einde van de dag nog even de tijd te nemen om te vragen of er kinderen zijn die nog iets willen zeggen. Je kunt de dag afsluiten met een fijn verhaal.

De komende dagen kun je dan de dag beginnen met de vraag of er kinderen zijn die nog iets willen zeggen of vragen over de dood van de mama van … (Johan). Dit kun je aanhouden tot de dag van de begrafenis.

Na de begrafenis kun je het gesprek weer openen als je merkt dat er onrust is in de klas.

Het is natuurlijk onmogelijk om alle situaties in dit blog goed uit te leggen.

Via de telefonische advieslijn van Achter de Regenboog kun je altijd jouw eigen situatie voorleggen aan deskundige medewerkers. Het nummer is 0900 2334141 (gebruikelijke belkosten).