Vorige week besprak ik de vraag van Saskia over hoe ze het haar kinderen moet vertellen dat papa dood zal gaan. Haar man Joost heeft ALS en het gaat op het moment zo slecht dat ze nu bezig zijn met de euthanasie te regelen.
Saskia en Joost moeten niet alleen aan hun kinderen vertellen dat papa dood zal gaan, maar ook dat dit door euthanasie gaat gebeuren. Zij vinden dit beiden heel lastig om uit te leggen. Ze zijn bang dat als ze gaan vertellen dat de dokter ‘papa dood zal laten gaan’ de kinderen geen vertrouwen in de dokter meer zullen hebben.
Dit is heel herkenbaar en dit vraagt dan ook een goede voorbereiding over hoe je dit doet met (kleine) kinderen.
Wat begrijpt een kind van euthanasie
Allereerst is het belangrijk dat de kinderen, zo veel mogelijk, begrijpen dat er echt niets, niets, niets meer is dat papa beter kan maken en dat papa sowieso heel snel dood zal gaan. Terwijl ik dit type realiseer ik me dat het, ondanks een goede voorbereiding, toch vaak voorkomt dat een kind na het overlijden nog ergens denkt dat er misschien dan toch, heel toevallig, net misschien op het laatste nippertje, een genezing zou kunnen zijn. Dit betekent dat de ouder dit ook na het overlijden nog wel een aantal keer moeten vertellen: er was echt niets meer dat papa beter kon maken.
Saskia en Joost kunnen uitleggen dat als ze zouden wachten tot papa over een paar weken vanzelf doodgaat, dat dit heel naar voor papa zou kunnen zijn. Hij zou steeds minder kunnen en zelfs op het laatst misschien zo slecht kunnen ademen dat het benauwd zou kunnen krijgen en misschien zelfs stikken.
Als een ouder kanker heeft, zou je kunnen zeggen dat mama zo veel pijn zou hebben dat het niet meer fijn voor mama is om te leven, dat ze alleen maar zou willen dat het leven voorbij is.
Voor iedere situatie is het denk ik goed om te bedenken wat de gevolgen zouden kunnen zijn als er gewacht wordt tot iemand ‘gewoon’ dood zou gaan en dat in kinderlijke taal onder woorden te brengen.
Ik realiseer me heel goed dat hier geen standaard protocollen af te geven zijn over de juiste woorden naar je kinderen. Voel je altijd vrij om bij een professional na te vragen hoe je het in jouw situatie het beste kunt zeggen. Bij Achter de Regenboog zitten deskundige mensen aan de telefoon, daar kun je vijf ochtenden per week naar toe bellen. Zie www.achterderegenboog.nl.
Hoe gaat euthanasie
Vervolgens is het goed om kinderen voor te bereiden op hoe de euthanasie zal gaan. Hoe moeilijk het ook is, kinderen moeten deze uitleg van hun ouders krijgen. Als eerste leg je het kind uit dat om euthanasie te plegen, je al best lang van tevoren met de dokter moet gaan praten. De dokter gaat dan heel goed onderzoeken of je echt, echt écht niet meer beter kan worden en of het lijden zo ondraaglijk is dat het niet te doen is. In kindertaal: dat het zo heel erg is wat je voelt dat je alleen maar dood wilt, zó veel pijn doet het.
En als de ene dokter dat dan heeft onderzocht moet hij dat ook nog gaan bespreken met een andere dokter, die gaat dat ook nog een keer onderzoeken, om echt heel zeker te weten dat er niets meer aan te doen is. Hij gaat dan ook een keer praten met jouw papa of mama.
Dan maken ze een afspraak voor wanneer de euthanasie zal gebeuren. Dan komt (meestal) de huisarts die papa/mama een injectie geeft waarmee alle spieren helemaal slap worden. Omdat het hart ook een spier is, stopt het hart met kloppen en gaat hij/zij dood. Het kan ook zijn dat papa/mama een drankje kan drinken waardoor dat gebeurt.
Het kan fijn zijn als de huisarts ook nog eens later aan de kinderen uitlegt hoe het zal gaan gebeuren.
Net als bij uitleggen dat papa doodgaat, is het ook nu belangrijk te vragen aan de kinderen om zo goed mogelijk terug te vertellen wat je ze hebt gezegd. Dit hoef je niet direct op hetzelfde moment te doen maar kun je bij voorbeeld weer ’s avonds bij het eten doen. Hou er ook nu rekening mee dat kinderen waarschijnlijk na het gesprek meteen willen gaan spelen of over iets anders beginnen.
Kunnen kinderen bij euthanasie zijn
In principe kunnen alle kinderen bij de euthanasie zijn. We raden altijd aan om kinderen zo goed mogelijk voor te bereiden op wat er zal gebeuren. Zal papa in bed liggen? Heeft de dokter een witte jas aan? Wie gaan erbij zijn? Spelen we muziek af? Mogen we limonade drinken? Hoe lang duurt het voordat papa dood is? Je kunt ook uitleggen dat het kan zijn dat de mensen die erbij zijn gaan huilen.
Door kinderen bij de euthanasie te laten zijn, voelen ze zich betrokken en merken ze dat ze ‘belangrijk genoeg’ zijn om ook mee te mogen doen.
Hoe kan mijn kind bij de euthanasie zijn
Voor wat kleinere kinderen kan het fijn zijn om een kind te laten tekenen o.i.d. aan een tafeltje in de kamer waar papa ligt. Dit geeft het kind de mogelijkheid te kijken als het wil, of er alleen op de achtergrond bij te zijn.
Als het kan, is het fijn als er iemand in huis is. Mocht het dan te onrustig worden met het kind erbij, dan kan het kind de kamer uit. Je wil dan natuurlijk niet als ouder met je kind mee de kamer uit moeten gaan op zo’n moment!
Als je het heel naar vindt om je kind erbij te laten zijn, laat dan je kind met een betrokken persoon wel in huis zijn.
Ik hoor ook vaak dat kinderen gaan spelen bij een vriendje ‘omdat papa doodgaat’. Ik vraag me dan altijd maar af hoe het kind dan aan het spelen is. Waar zit hij met zijn gedachtes? Hoe is het om daar niet bij te zijn? Kinderen vertellen vaak achteraf dat ze het jammer vonden dat ze er niet bij konden zijn.
Ik heb tot nu toe niet van kinderen gehoord dat ze er liever niet bij wilden zijn.
Wanneer vertel je dat papa euthanasie krijgt
Saskia en Joost weten ondertussen de datum van de euthanasie en willen weten of ze dit al met de kinderen moeten delen. Ik vertel Saskia dat dit belangrijk is om met de kinderen te delen. De kinderen zullen deze datum horen, omdat je er ook met anderen over praat. Kinderen voelen direct aan dat er iets aan de hand is.
Omdat Saskia nog van die jonge kinderen heeft, is het moeilijk om duidelijk te maken dat de datum over drie weken is. Wat is dan over drie weken? Ik opper dat Saskia met een kalender zou kunnen werken (veel ouders hebben al een kalender hangen waar allerlei gebeurtenissen op vermeld staan). Of een andere manier vinden om de dagen duidelijk te krijgen.
Niets doen is bijna geen optie omdat de kinderen dan zeker iedere dag zullen vragen “is het vandaag? Is het morgen?”. En niets zeggen is helemaal een optie omdat iedereen in het huis bezig zal zijn met deze datum en dat is voelbaar voor de kinderen!
Is het traumatisch om bij het overlijden te zijn
In principe hoeft het niet traumatisch te zijn om bij een overlijden te zijn. Belangrijk is, zoals hierboven beschreven, dat je de kinderen goed voorbereidt.
En mocht er wel iets gebeuren dat niet prettig is, dan kun je kinderen daar later bij helpen. Wellicht door in therapie te gaan. Dit klinkt misschien raar zoals ik het zeg, maar je kunt nooit het overlijden overdoen als een kind er niet bij was en daar last van had, maar je kunt wel de eventuele nare beelden die blijven hangen, neutraliseren in een therapie.
Wat als mijn kind niet bij de euthanasie wil zijn
Als een kind echt niet bij de euthanasie wil zijn, dat is het beter dat niet te doen. De vraag is of een kind weet waar hij voor kiest? Vaak hoor ik dat ouders het vragen aan het kind. Maar hoe gaat dat dan? Ouders vinden het, uiteraard, zelf ook heel spannend en deze spanning zal zeker doorklinken in hun stem. Daarbij heeft het kind waarschijnlijk (en hopelijk) nog geen ervaring met euthanasie dus hij heeft geen idee waarom hij ja of nee zou zeggen. Als het kind oud genoeg is dan zou hij zich kunnen beseffen dat hij betrokken wil zijn, dat hij ‘erbij wil horen’. Voor jongere kinderen is dit geen overweging en denken zij alleen maar dat het heel verschrikkelijk wordt en dat ze dat niet willen.
Als ouders is het goed je dit te realiseren. Het is ook niet een keuze die je aan je kind moet laten. Als ouder maak je die keuze voor je kind. Jij kent je kind het beste, jij kunt goed inschatten wat je kind (en jijzelf ook) aan kan.
Vindt de dokter het goed dat mijn kind erbij is
Hoezeer je zelf ook kunt besluiten dat je kind bij de euthanasie is, het is belangrijk dit ook te overleggen met de dokter. Niet alle artsen vinden het prettig als er kinderen bij de euthanasie zijn.
Ervaring met euthanasie
Over het algemeen hoor ik terug dat men de euthanasie als mooi heeft ervaren. Het is natuurlijk verschrikkelijk verdrietig dat iemand overlijdt, maar de manier waarop is vaak heel vredig. Met name als iemand nog niet al te slecht is, kan er vooraf aan de euthanasie nog gesproken worden, en kan men goed afscheid nemen.
Later in het rouwproces kunnen dit mooie momenten zijn om aan terug te denken. Die kunnen troost geven.
Tips voor vertellen wat euthanasie is
– wees zo concreet mogelijk, benoem het zoals het is
– vermijd het woord ‘inslapen’, kinderen kunnen bang worden om te gaan slapen
– wees heel duidelijk dat papa echt niet meer beter kan worden, dat er geen enkel medicijn is
– check na een aantal uur wat het kind begrepen heeft
– bepaal als ouders of jouw kind bij de euthanasie kan zijn
– leg zo concreet mogelijk uit hoe de euthanasie zal gaan (als het kind erbij is)
– zorg dat er iemand in huis is om het kind eventueel op te vangen als het kind onrustig wordt
– is je kind er niet bij? Zorg dat er iemand in huis is waar het kind bij kan wachten
– vraag de arts of het kind erbij kan zijn
Meer lezen over euthanasie? Bestel het boek “Hoe kinderen voor te bereiden en te ondersteunen als een dierbare kiest voor euthanasie“. Van Carine Kappeyne van de Coppello en Greetje van Treeck.